Piece Details
Artist: Józef Brandt
Lived: 1841 - 1915
Also known as: J Brandt, J. Brandt
Title: Utarczka, ok. 1896
Dimensions: 59,0 x 100,0 x
Tools: oil
Surfaces: canvas
Signed: Yes
Provenance:
Warszawa, kolekcja prywatnaNiemcy, kolekcja prywatnaDorotheum, aukcja 23.03.1973, poz. 18Własność Heleny Brandtowej, 1926
Exhibited:
Warszawa, Towarzystwo Zachęty Sztuk Pięknych, 1926.
Reproduced:
Sprawozdanie TZSP 1926, s. nlb. 36. Dorotheum [katalog], 20-23.03.1973, nr kat. 18, il. 68.Micke-Broniarek E., Znojewska-Prokop K., Józef Brandt 1842-1915, tom 2, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2018, Nr kat. I.238, s. 280.
Description:
Dzieła Józefa Brandta są ikoniczne dla malarstwa polskiego o tematyce batalistyczno-historycznej. Artysta bardzo szybko osiągnął sławę i międzynarodowy sukces, nie mając sobie równych pośród „monachijczyków”. Oferowana „Utarczka” z ok. 1896 roku należy do typowych w jego twórczości scen bitewnych, pełnych rozmachu i temperamentu. Obraz przedstawia epizod z wojny rosyjsko-tureckiej, „ (…) która rozpoczęła się pod koniec września 1768 roku w konsekwencji naruszenia terytorium tureckiego przez wojska kozackie ścigające konfederatów barskich i spalenia Bałty” (Micke-Broniarek E., Znojewska-Prokop K., Józef Brandt 1842-1915, tom 2, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2018, s. 280). Na pierwszym planie artysta odmalował jeden z ulubionych motywów – atak jeźdźca na leżącego przeciwnika. Pojawia się on w jego pracach dosyć często, stanowiąc popis umiejętności warsztatowych (również w m.in. „Scenie batalistycznej z XVII w.” ok. 1896-1898, „Epizodzie z wojny szwedzkiej” przed/lub 1899 czy „Walce o sztandar turecki” ok. 1905). Zawieszona w czasie, pełna napięcia scena jest ujęta w mocnym skrócie perspektywicznym. Galopujący koń zamiera w skoku tuż przed powalonym na plecy mężczyzną. Kozacki jeździec już ma zamiar nabić wroga na swoją pikę, przed którą Tatar ostatkiem sił próbuje się osłonić. Co ciekawe, Brandt namalował jeszcze dwie inne wersje tego obrazu – jedną z przed/lub 1896 roku, zatytułowaną „Bitwa Kozaków z Tatarami pod Bałtą” i drugą stworzoną przeszło dziesięć lat później, w zdecydowanie większym formacie, bo aż 119 x 200,5 cm, zatytułowaną „Potyczka”. Prace mają wspólne motywy kompozycyjne, nieznacznie różniąc się między sobą detalem, takim jak ujęcie postaci czy partii stepowych traw. Wersja z przed/lub 1896 roku odmalowana została w nieco większym oddaleniu, podczas gdy kolejne dwie artysta wykadrował bliżej. Niezwykle ważny jest również jej tytuł, który pozwolił na przyporządkowanie tematu wojny rosyjsko-tureckiej, trwającej w latach 1768–1774, do pozostałych wersji obrazu. Motyw jeźdźca kozackiego z piką w dłoni, przedstawiony przy lewej krawędzi kompozycji, pojawia się na każdej z trzech wersji dzieła. Jest to również samodzielny temat, jaki Brandt wykorzystywał wielokrotnie. Pierwowzorem ujęcia wydaje się „Chorąży” z ok. 1888-1889 roku, ale tą samą postać artysta powtórzył jeszcze w „Z rozkazem” z przed/lub 1900 roku. Jak zauważają badacze jego oeuvre: „Kompilacja elementów pochodzących z różnych układów kompozycyjnych stanowi znamienną cechę zaawansowanej fazy twórczości Brandta” (Micke-Broniarek E., Znojewska-Prokop K., Józef Brandt 1842-1915, tom 2, Muzeum Narodowe w Warszawie, Warszawa 2018, s. 279). Prezentowana praca jest zatem jednym z najlepszych, dostępnych na rynku przykładów dojrzałej sztuki tego wielkiego polskiego batalisty.
Created: 23-04-2025 22:09