Piece Details
Artist: Jan Matejko
Lived: 1838 - 1893
Also known as: J. Matejko, J Matejko
Title: Portret prof. dr Karola Gilewskiego, 1872
Year: 1872
Dimensions: 130,0 x 92,0 x
Tools: oil
Surfaces: canvas
Signed: Yes
Provenance:
Kraków, Muzeum Narodowe, depozyt Domu Jana Matejki (2016 – 2020)Poznań, kolekcja prywatnaWiedeń, Dorotheum, aukcja 22.10.2015, poz. 1160Wiedeń, Stowarzyszenie Artystów w Wiedniu, Wystawa Sztuki Polskiej, (1915 – jako wł. Emilii Gilewskiej)Własność Emilii Gilewskiej
Exhibited:
Wiedeń, Wystawa Sztuki Polskiej, Stowarzyszenie Artystów w Wiedniu, kwiecień – maj 1915.
Reproduced:
Tygodnik Ilustrowany, 1872 II, s. 326 (drzeworyt Juliana Schubelera i Floriana Cynka).
Description:
Karol Gilewski był lekarzem i działaczem społecznym, który żył w latach 1831-1871. Swoje medyczne wykształcenie zdobył w Wiedniu pod kierunkiem wybitnego chirurga wiedeńskiego profesora Franza Schucha. Uzyskał stopień magistra położnictwa, doktora chirurgii i stopień operatora. Osiągnięcia w dziedzinie laryngologii i ginekologii zapewniły mu sławę i rozpoznawalność nazwiska w środowisku lekarskim. Jako pierwszy w Polsce a trzeci w Europie przeprowadził zabieg laryngotomii, czyli przecięcia krtani w celu usunięcia polipów. Taka operacja jest wykonywana w przypadku raka krtani bądź gardła dolnego. Karol Gilewski był również jednym z pierwszych lekarzy, którzy z powodzeniem usunęli jajnik z cystą. W wieku 30-stu lat wrócił z Wiednia do Krakowa, gdzie kierował medycyną sądową, cztery lata później objął krakowską klinikę chorób wewnętrznych. Rok przed swoją śmiercią został dziekanem wydziału lekarskiego oraz dyrektorem zakładów klinicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Niestety ten zdolny polski lekarz zmarł przedwcześnie na dur plamisty, którym zaraził się od jednego ze swoich pacjentów w wieku 39 lat. Pozostawił po sobie owdowiałą żonę Emilię Gilewską, którą poślubił niespełna 6 lat wcześniej i ich dwie paroletnie córki. Towarzystwo Lekarzy Galicyjskich utworzyło fundusz im. prof. Karola Gilewskiego, z którego wspierano wdowy i sieroty po lekarzach, zapewne w hołdzie jego dorobkowi zawodowemu ale pewnie przede wszystkim dla uwiecznienia nieostentacyjnej dobroczynności, z której znany był ten krakowski lekarz. Rok po śmierci Karola Gilewskiego jego żona zamówiła u Jana Matejki obraz przedstawiający portret jej męża. Malarz znał osobiście lekarza, ponieważ nieraz sam się u niego leczył. Spełnił prośbę wdowy i powstało niezwykłe w swym wyrazie dzieło przedstawiające postać polskiego lekarza, malowane ręką jednego z najwybitniejszych artystów w polskiej historii. Jan Matejko przedstawił Karola Gilewskiego w ujęciu 3/4. Jest to dosyć rzadko spotykana forma portretu, która jednak pozwala na ukazanie postaci niemal w całości z jednoczesnym zachowaniem pewnej bliskości na poziomie kadrowania. Możemy dzięki temu oglądać niemal na wyciągnięcie ręki postać portretowanego, podziwiając każdy szczegół oddany z pieczołowitością przez artystę. Lekarz ubrany jest w czarny frak, na szyi ma łańcuch dziekański Uniwersytetu Jagiellońskiego. Tło stanowi wnętrze biblioteki. Otwarta księga medyczna oraz stetoskop rozłożone na pokrytym bordowym suknie stole, są atrybutami zawodu portretowanego, ale również jego nierozerwalności z wykonywanym zawodem, zaangażowania i hołdu złożonego pracy portretowanego. Tak charakterystyczne dla Matejki oddanie rodzaju materii, koloru, każdego niuansu fizjonomii stanowi o niesamowitej przyjemności przebywania z tą pracą oraz świadomości, że mamy do czynienia z prawdziwym arcydziełem. Nie bez znaczenia jest fakt, że 100 lat historii obrazu, do roku 2015 nie jest zupełnie znanych. Ostatnia wzmianka o tym portrecie pochodzi z roku 1915, kiedy to był pokazywany na wystawie w Wiedniu. Dalsze jego losy nie były znane. Historycy sztuki znali go tylko z fotografii wykonanej z oryginału w zakładzie Józefa Sebalda. Na podstawie tej fotografii zostały wykonane kopie: pędzla Floriana Cynka, znajdująca się w Collegium Medicum UJ, oraz Zdzisława Pabisiaka, znajdująca się w auli Collegium Novum UJ. Tym bardziej cieszy fakt, że obraz wrócił do Polski i może być przez nas podziwiany w oryginale. Jego pojawienie się na polskim rynku aukcyjnym nie ma swojego precedensu.
Created: 23-04-2025 22:09